Ngân hàng Thế giới đánh giá Việt Nam là một câu chuyện thành công đáng chú ý về phát triển. Các cải cách kinh tế kể từ khi bắt đầu cải cách kinh tế vào những năm 1980, cùng với các xu hướng toàn cầu có lợi, đã giúp đưa đất nước từ một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới trở thành nền kinh tế có thu nhập trung bình chỉ trong một thế hệ.

GDP thực tế bình quân đầu người tăng vọt từ dưới 700 đô la vào năm 1986 lên 4.700 đô la vào năm ngoái, tăng 6,7 lần và tỷ lệ dân số sống trong cảnh nghèo đói với thu nhập dưới 3,65 đô la một ngày (theo sức mua tương đương năm 2017) đã giảm mạnh từ 14% vào năm 2010 xuống còn khoảng 3% vào năm ngoái.

Tăng trưởng kinh tế tăng gần 7,1% vào năm 2024, trong khi chính phủ kỳ vọng mức tăng trưởng sẽ là 8% trở lên trong năm nay, trước khi tăng lên hai chữ số từ năm 2026, nhờ nhu cầu toàn cầu tăng, niềm tin của người tiêu dùng trong nước được phục hồi và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

“Trong hơn hai thập kỷ, triển vọng kinh tế tại Việt Nam gắn chặt với tăng trưởng xuất khẩu. Trong khi những năm đầu, nông nghiệp và sản xuất nhẹ dẫn đầu, thì hiện nay, động lực chính là điện tử, máy móc điện và kim loại”, Jonathan Pincus, Trưởng khoa Chính sách công và Quản lý thuộc Đại học Fulbright Việt Nam cho biết. “FDI vào Việt Nam, tăng với tốc độ trung bình hàng năm là 12% kể từ năm 2006, đã tài trợ cho sự hội nhập chặt chẽ hơn của Việt Nam vào các hệ thống sản xuất Đông Á”.

Số liệu từ Cục Đầu tư nước ngoài thuộc Bộ Tài chính cho thấy, năm ngoái, tổng vốn đăng ký mới, điều chỉnh vốn bổ sung và góp vốn, mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài ước đạt gần 38,23 tỷ đô la, giảm nhẹ 3% so với cùng kỳ năm trước. Tổng số tiền giải ngân là 25,35 tỷ đô la, tăng 9,4% so với cùng kỳ năm trước, đánh dấu mức giải ngân cao nhất từng được ghi nhận. Trong quý 1 năm nay, các con số tương ứng ước đạt gần 11 tỷ đô la và 4,96 tỷ đô la, tăng lần lượt 34,7 và 7,2% so với cùng kỳ năm trước.

Hiện nay, FDI được phân bổ vào 19 ngành kinh tế của Việt Nam, với tổng vốn đăng ký gần 510,5 tỷ USD cho 42.760 dự án, dẫn đầu là ngành chế biến, chế tạo (313,6 tỷ USD), tiếp theo là kinh doanh bất động sản (75,2 tỷ USD); sản xuất, phân phối điện, khí đốt, điều hòa không khí (42 tỷ USD); lưu trú và ăn uống (13,9 tỷ USD).

Vai trò quan trọng từ AI

Tại đối thoại chính sách về phát triển chất bán dẫn và AI của Việt Nam được tổ chức tại Hà Nội vào tháng 3, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết, trong những năm qua, FDI đã khẳng định vai trò là khu vực kinh tế năng động, đóng góp tích cực vào thành tựu tăng trưởng, phát triển và hội nhập kinh tế thế giới của Việt Nam.

“FDI cũng có tác động tích cực đến cải cách, đổi mới thể chế kinh tế, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, bộ máy quản lý nhà nước, nâng cao uy tín và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế”, ông nói.

Vài tháng trước, Thủ tướng Chính phủ đã có chuyến công du châu Âu, gặp gỡ lãnh đạo các tập đoàn lớn như Visa, Amazon Web Services, Trip.com và đặc biệt là các tập đoàn công nghệ lớn như Google, Siemens, Qualcomm, Ericsson. Họ chia sẻ ý định đầu tư và mở rộng hoạt động tại Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ, bán dẫn và AI.

Ngày 16/4, Phó chủ tịch phụ trách kỹ thuật của Qualcomm Technologies, Inc., đã có cuộc gặp với Phó thủ tướng Việt Nam Nguyễn Chí Dũng tại Hà Nội, cho biết Qualcomm mong muốn xây dựng một trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) AI lớn tại Việt Nam. Đây sẽ là trung tâm R&D lớn thứ ba của tập đoàn trên thế giới, sau các trung tâm ở Ấn Độ và Ireland.

Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng cho biết Việt Nam có lợi thế để phát triển ngành công nghiệp AI và bán dẫn, lưu ý rằng Việt Nam đã có hệ sinh thái tương đối mạnh cho lĩnh vực này.

“Việt Nam đang cố gắng leo lên các chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) với nhiều giá trị gia tăng hơn cho các sản phẩm của mình. Việt Nam cũng đang đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng công nghệ và có kế hoạch đầy tham vọng để đào tạo nguồn nhân lực”, ông nói thêm.

Theo Jonathan Pincus, những năm gần đây, Trung Quốc nổi lên là nhà đầu tư quan trọng tại Việt Nam, đặc biệt là trong các ngành máy tính, thiết bị điện tử, cao su, nhựa và sản phẩm kim loại.

“Dòng vốn FDI từ Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng gấp chín lần kể từ năm 2015, đạt mức cao nhất là 4,59 tỷ đô la vào năm 2023. Mặc dù con số chính thức đã giảm vào năm 2024, nhưng một phần không xác định trong số 6,3 tỷ đô la từ Singapore và 2,2 tỷ đô la từ Hồng Kông cũng có nguồn gốc từ Trung Quốc”, Pincus cho biết, đồng thời kỳ vọng rằng Việt Nam sẽ vượt trội hơn các nước ASEAN khác vào năm 2025.

Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đã tạo việc làm cho hơn 4,5 triệu lao động địa phương trực tiếp và hàng triệu lao động gián tiếp, nắm giữ 25% tổng vốn đầu tư phát triển quốc gia, tạo ra hơn một nửa giá trị sản xuất công nghiệp, đóng góp 20% ngân sách nhà nước và tỷ lệ tương đương trong GDP.

Trong quý đầu tiên của năm nay, tổng kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp FDI, bao gồm cả xuất khẩu dầu thô, đạt 73,82 tỷ đô la, tăng 9% và chiếm 71,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Điều này được thể hiện qua sự gia tăng so với cùng kỳ trong xuất khẩu chủ yếu do các doanh nghiệp FDI tạo ra, như điện thoại di động và linh kiện (14 tỷ đô la chủ yếu của Samsung), máy móc và thiết bị (12,37 phần trăm), và hàng dệt may (8,7 tỷ đô la).

Samsung là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam, với tổng vốn đăng ký là 23,2 tỷ đô la cho sáu nhà máy, một trung tâm R&D và một đơn vị bán hàng tại các địa phương Bắc Ninh, Thái Nguyên, Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Doanh thu và giá trị xuất khẩu của công ty trong năm 2024 lần lượt đạt 62,5 tỷ đô la và 54,4 tỷ đô la.

“Tôi sẽ nỗ lực hết mình để đưa Samsung Việt Nam phát triển hơn nữa, giữ vững vị thế là doanh nghiệp FDI lớn nhất Việt Nam. Samsung sẽ tiếp tục đẩy mạnh hợp tác với Chính phủ Việt Nam hướng đến lợi ích chung của cả hai bên”, ông Na Ki Hong, tân Tổng giám đốc Samsung Việt Nam cho biết.

GVC leo núi

Trong những tháng qua, chính phủ Việt Nam liên tục làm việc với các tập đoàn lớn nước ngoài chuyên về công nghệ cao, chất bán dẫn và vi mạch. Việt Nam hiện đang tập trung thu hút FDI công nghệ cao với hiệu ứng lan tỏa lớn trong các lĩnh vực AI, chất bán dẫn và blockchain, giúp đất nước leo lên GVC.

Để thúc đẩy môi trường kinh doanh thân thiện hơn, Việt Nam đã thực hiện các cải cách, bao gồm chính sách đất đai tốt hơn, tái cấu trúc tài khóa và chiến lược phát triển công nghiệp.

Theo Văn phòng Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô ASEAN+3 (AMRO), những thách thức về mặt cấu trúc đang làm giảm tiềm năng tăng trưởng của Việt Nam. AMRO cho biết: "Cơ sở hạ tầng vật chất không đủ, sự không phù hợp giữa kỹ năng của lực lượng lao động và nhu cầu của ngành công nghiệp và sự kém phát triển của các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa trong nước cùng các ngành công nghiệp hỗ trợ càng cản trở tiến trình nâng cao GVC của Việt Nam".

Theo Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), các yếu tố mới nổi tác động đến sự tham gia GVC bao gồm sự thay đổi về địa kinh tế, xu hướng phát triển bền vững như khử cacbon và chuyển đổi năng lượng, cùng với chuyển đổi số.

“Những yếu tố này mang lại rủi ro và cơ hội, tùy thuộc vào mức độ thích ứng tích cực của các tác nhân GVC tại Việt Nam. Những thay đổi về địa kinh tế đòi hỏi phải tiếp tục cải cách đầu tư và kinh doanh”, ADB cho biết.

ADB chỉ ra rằng các mối liên kết trong nước hạn chế với các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FIE) hàng đầu và sự hợp tác không đủ giữa các nhà cung cấp địa phương là những thách thức lớn trong việc cải thiện sự tham gia của GVC. Việc thiếu khả năng đổi mới và hấp thụ công nghệ cản trở khả năng nâng cấp của các công ty trong GVC. Hiện tại, đất nước đang phải đối mặt với các vấn đề về năng suất lao động và khoảng cách kỹ năng đáng kể, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ cao và kỹ thuật số.

Theo Ngân hàng Thế giới, nếu không tăng cường đầu tư vào hệ thống giáo dục đại học, các doanh nghiệp sẽ ngày càng khó tiếp cận được nguồn lao động kỹ thuật lành nghề, khiến Việt Nam khó có thể vươn lên các GVC toàn cầu.

“Các trường đại học và nhà cung cấp đào tạo không chuẩn bị đầy đủ cho người lao động cho các vị trí trong các lĩnh vực công nghệ cao. Trong khi 80 phần trăm các cơ sở đào tạo tin rằng sinh viên tốt nghiệp của họ được chuẩn bị đầy đủ cho các vị trí cấp đầu vào, thì ít hơn 40 phần trăm nhà tuyển dụng cho rằng sinh viên mới tốt nghiệp đã được chuẩn bị, đặc biệt là cho các vị trí kỹ năng cao hơn”, Ngân hàng Thế giới nêu trong báo cáo về hiệu suất khởi nghiệp của Việt Nam được công bố vào năm ngoái.

Các công ty được nhóm Ngân hàng Thế giới phỏng vấn báo cáo rằng các trường đại học rất giỏi trong việc đào tạo ra những tài năng về kỹ thuật và lập trình, nhưng nhiều sinh viên mới tốt nghiệp các trường đại học và cao đẳng vẫn chưa có đủ kinh nghiệm để đảm nhận các vị trí trong các lĩnh vực công nghệ mới nổi.

Tttbđt