Phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là nền tảng then chốt giúp Việt Nam làm chủ công nghệ, nâng tầm năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nhiều dư địa cho công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí

Theo Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), cơ khí là một trong những ngành công nghiệp trọng yếu của nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguyên liệu và thiết bị cho nhiều ngành sản xuất khác như: Xây dựng, ô tô, điện tử, năng lượng, hàng không và nhiều lĩnh vực khác.

Phát triển công nghiệp hỗ trợ cơ khí không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là nền tảng then chốt giúp Việt Nam làm chủ công nghệ, nâng tầm năng lực cạnh tranh quốc gia.  Ảnh: CVD

Tại Việt Nam, trong những năm qua, ngành công nghiệp cơ khí đã có những bước tăng trưởng đáng kể, cả về quy mô và sản phẩm, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu.

Báo cáo Bộ Công Thương cho thấy, hiện nay, cả nước có khoảng 3.100 doanh nghiệp ngành cơ khí chế tạo với 53.000 cơ sở sản xuất, chiếm gần 30% tổng số doanh nghiệp công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam. Doanh thu toàn ngành đạt hơn 1,7 triệu tỷ đồng, tạo việc làm cho trên 1,2 triệu lao động. Ngành cơ khí – máy móc và thiết bị trong nước đã từng bước làm chủ và tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng cho một số doanh nghiệp lớn như Toyota, Thaco, Thành Công…, tạo động lực thúc đẩy các ngành công nghiệp và kinh tế khác phát triển.

Nhiều doanh nghiệp cơ khí trong nước đã đẩy mạnh đầu tư và chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất các sản phẩm như khuôn mẫu, linh kiện cơ khí, nhựa và cao su kỹ thuật... về cơ bản đã được đáp ứng ở mức cao. Cụ thể, linh kiện kim loại sản xuất trong nước đã đáp ứng được khoảng 15 - 40% nhu cầu linh kiện cho sản xuất ô tô (tùy chủng loại xe).

Chia sẻ về vấn đề này, ông Đỗ Phước Tống - Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện TP. Hồ Chí Minh (HAMEE) cho biết, chúng ta đang ở trong giai đoạn bản lề, khi nhu cầu đổi mới công nghệ, tự động hóa và chuyển đổi số trở thành điều kiện bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại và vươn ra quốc tế.

Cũng theo ông, hiện ngành cơ khí Việt Nam đang tập trung vào 3 lĩnh vực mũi nhọn: Xe máy và phụ tùng; dụng cụ - sản phẩm cơ khí gia dụng và ô tô - linh kiện ô tô. Cả 3 chiếm khoảng 70% giá trị sản xuất nội địa. Điều này chứng tỏ đây là các lĩnh vực có cầu lớn và tăng trưởng ổn định trong nước.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, chất lượng sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí của một số doanh nghiệp trong nước hiện vẫn còn thấp, giá thành sản xuất lại cao nên thiếu sức cạnh tranh. Ngoài ra, còn thiếu nhiều doanh nghiệp cơ khí lớn, mang tầm quốc tế, đóng vai trò dẫn dắt.

Theo Hiệp hội doanh nghiệp cơ khí Việt Nam (VAMI), trước những tác động mạnh mẽ của Cách mạng công nghiệp 4.0 nhưng trình độ cơ khí chế tạo, nhất là cơ khí chính xác - trụ cột của sản xuất công nghiệp vẫn lạc hậu so với nhiều nước. “Doanh nghiệp gặp không ít thách thức trong cải tiến công nghệ, bắt kịp xu hướng, nâng cao trình độ lao động, chất lượng hạ tầng… để có thể tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu và những áp lực cạnh tranh lớn đến từ các nước trong khu vực cũng như trên thế giới”- đại diện VAMI thừa nhận.

Phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí là điều cần thiết và cấp thiết

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh hội nhập kinh tế toàn cầu, tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do thì các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam đứng trước rất nhiều cơ hội lớn. Theo nhận định của các chuyên gia, từ nay đến năm 2030, nhu cầu thị trường cơ khí khoảng 310 tỷ USD, riêng nhu cầu thị trường ô tô là 120 tỷ USD nhưng hiện Việt Nam mới chỉ đáp ứng khoảng 1/3.

Việt Nam cũng tiếp tục là điểm đến hấp dẫn, thu hút thêm nhiều dự án FDI khi có nhiều khách hàng nước ngoài sang Việt Nam để tìm nhà cung cấp mới. Đây là cơ hội cho các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.

Công nghiệp hỗ trợ cơ khí không chỉ là nền móng của sản xuất, mà còn là nền móng của năng lực cạnh tranh quốc gia. Ảnh: CVD

Theo các chuyên gia, để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, doanh nghiệp cơ khí Việt Nam cần thay đổi tư duy đầu tư, đặc biệt công nghệ hỗ trợ cơ khí từ dàn trải sang chuyên sâu, từ gia công sang sáng tạo như: Chuyên môn hóa sản phẩm và công đoạn, đặc biệt là linh kiện chiến lược cho ô tô, xe máy, thiết bị điện; liên kết doanh nghiệp - viện nghiên cứu - khu công nghiệp, hình thành cụm sản xuất nội địa khép kín; tự động hóa và số hóa quy trình sản xuất, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế (ISO, IATF, ESG...), tạo “visa công nghệ” để bước vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Các chuyên gia đề xuất cần thành lập Quỹ đổi mới công nghệ cơ khí - chế tạo, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư thiết bị tự động hóa, robot công nghiệp và phần mềm quản trị sản xuất; xây dựng cụm công nghiệp hỗ trợ chuyên biệt theo mô hình “Metal Valley” của Thái Lan; khuyến khích chuyển giao công nghệ từ doanh nghiệp FDI, thúc đẩy hợp tác trong đào tạo kỹ sư, kỹ thuật viên; đào tạo nhân lực chất lượng cao, gắn chương trình đào tạo nghề với nhu cầu công nghiệp hiện đại.

Để phát triển công nghiệp cơ khí nói chung và công nghiệp hỗ trợ cơ khí nói riêng, về phía VAMI cũng cho rằng, cần có chương trình hỗ trợ đầu ra bằng cách kết nối với người mua tiềm năng của mỗi ngành; ưu đãi cho công ty công nghiệp hỗ trợ cỡ vừa hiện nay đầu tư mở rộng sản xuất, đào tạo nguồn nhân lực, hỗ trợ về tài chính… Đồng thời, giúp doanh nghiệp thêm điều kiện tiếp cận công nghệ mới. Cần xem xét việc bình đẳng các ưu đãi đầu tư giữa doanh nghiệp cơ khí trong nước và doanh nghiệp FDI. Ngoài ra, nhà nước cũng nên tạo nhiều đơn hàng, trong đó có đơn hàng sản phẩm công nghiệp hỗ trợ cho doanh nghiệp cơ khí Việt Nam, nhất là các dự án đầu tư công.

Đại diện VAMI đề xuất, cơ khí là ngành hàng cần được Nhà nước đưa vào chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ và hưởng những chính sách ưu đãi nhất định bởi phát triển ngành cơ khí là phát triển công nghiệp hỗ trợ cho các ngành kinh tế, công nghiệp, dịch vụ khác chứ không chỉ làm một số chi tiết, bộ phận của các máy, dây chuyền công nghệ

Ông Nguyễn Ngọc Thành - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp cho hay, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục phát triển mạnh công nghiệp hạ nguồn, trong đó có một số ngành như công nghiệp năng lượng, các ngành công nghiệp về cơ khí chính xác cũng như một số ngành cơ khí chế tạo để đảm bảo cho công nghiệp hỗ trợ có điều kiện phát triển. Điều này sẽ thu hút các tập đoàn đa quốc gia đầu tư các dự án quy mô lớn tại Việt Nam. Bằng cách thúc đẩy các ngành sản xuất, lắp ráp sản phẩm hoàn chỉnh, thị trường cho công nghiệp hỗ trợ trong nước sẽ được duy trì và mở rộng, tạo tiền đề để các doanh nghiệp cơ khí trong nước trở thành nhà cung cấp, tham gia vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp sản phẩm cuối cùng.

Chính vì vậy, công nghiệp hỗ trợ cơ khí không chỉ là nền móng của sản xuất, mà còn là nền móng của năng lực cạnh tranh quốc gia. Muốn vươn ra thế giới, doanh nghiệp Việt phải làm chủ linh kiện, vật liệu và công nghệ lõi, thay vì mãi đi gia công cho người khác.

Theo Duy Anh – BCT