Trong thời đại chứng kiến căng thẳng toàn cầu gia tăng và sự phân mảnh thương mại, EVFTA là minh chứng cho sự hợp tác toàn diện, dựa trên luật lệ – một sự hợp tác dựa trên các giá trị chung, tính bền vững và sự liên kết chiến lược lâu dài.

Được ký kết vào ngày 30 tháng 6 năm 2019 và có hiệu lực vào ngày 1 tháng 8 năm 2020, EVFTA là một trong những hiệp định thương mại toàn diện và đầy tham vọng nhất của EU với một quốc gia đang phát triển.

Hiệp định này đã xóa bỏ hơn 70% thuế quan đối với nhiều loại hàng hóa, với mức giảm còn lại, lên tới 99%, sẽ được thực hiện dần dần trong những năm tới. Bên cạnh việc tự do hóa thuế quan, hiệp định còn cải thiện khả năng tiếp cận thị trường, tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và nâng cao tính minh bạch trong quy định.

Hiệp định cũng thúc đẩy sự liên kết lâu dài giữa các giá trị và tiêu chuẩn – một điểm mà Chủ tịch EuroCham Bruno Jaspaert nhấn mạnh là trọng tâm cho thành công của hiệp định. “Trong bối cảnh bất ổn địa chính trị ngày càng gia tăng và các mức thuế quan đơn phương, EVFTA là biểu tượng của niềm tin và hợp tác. Ngày 1 tháng 8 năm nay không chỉ đánh dấu kỷ niệm 5 năm ngày ký kết EVFTA mà còn là một thời điểm then chốt trong bối cảnh thương mại toàn cầu.

“Trong bối cảnh thế giới đang hướng sự chú ý đến những chi tiết nhỏ nhặt của các thỏa thuận thương mại mới và việc thực thi thực sự các ‘mức thuế quan tương hỗ’ từ Hoa Kỳ, EVFTA mang lại sự rõ ràng và chắc chắn. Các điều khoản chi tiết và cam kết chung giữa Việt Nam và EU cho thấy các tiêu chuẩn thống nhất và thị trường mở có thể mang lại tăng trưởng cụ thể và thịnh vượng chung.”

Trên thực tế, kể từ khi được triển khai, thương mại EU-Việt Nam đã tăng trưởng đáng kể. Số liệu sơ bộ từ Tổng cục Thống kê Việt Nam cho thấy thương mại hai chiều EU-Việt Nam đã đạt 298 tỷ đô la chỉ tính riêng từ tháng 8 năm 2020 đến tháng 5 năm 2025. Con số này trong 5 năm chiếm gần 40% trong tổng số 815 tỷ đô la thương mại tích lũy được ghi nhận trong hơn 30 năm hợp tác kinh tế và thương mại kể từ năm 1995, một minh chứng mạnh mẽ cho tác động xúc tác của EVFTA.

Việt Nam hiện dẫn đầu ASEAN và đứng thứ 16 trên thế giới về thương mại hàng hóa với EU, xuất khẩu tất cả các mặt hàng từ điện tử và dệt may đến đồ nội thất và nông sản. Ngược lại, châu Âu là điểm đến xuất khẩu lớn thứ ba và là nguồn nhập khẩu lớn thứ tư của Việt Nam, cung cấp máy móc công nghệ cao, phương tiện, dược phẩm và công nghệ xanh.

Nắm bắt cơ hội và quản lý xung đột

Ngoài việc giảm thuế quan, EVFTA còn mở ra những cánh cửa mới cho các doanh nghiệp châu Âu khai thác thị trường nội địa đang phát triển nhanh chóng của Việt Nam, từ quan hệ đối tác công tư đến đầu tư trực tiếp nước ngoài được ưu đãi. Với dân số 100 triệu người, bao gồm lực lượng lao động 55 triệu người, Việt Nam mang đến cho các công ty châu Âu những cơ hội đa dạng để hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng và mở rộng thị trường dài hạn.

Trong các lĩnh vực như nông nghiệp bền vững, số hóa và năng lượng xanh, chuyên môn của châu Âu bổ sung cho nền tảng tài nguyên và các ưu tiên phát triển của Việt Nam. Ví dụ, những đổi mới của châu Âu trong nông nghiệp số hóa, bền vững đang nâng cao năng suất và chất lượng trong các lĩnh vực nông sản, thực phẩm và nuôi trồng thủy sản của Việt Nam, những lĩnh vực mà Việt Nam vẫn là nhà cung cấp quan trọng cho thị trường châu Âu. Đồng thời, EVFTA định vị Việt Nam là một trung tâm thay thế đáng tin cậy trong môi trường thương mại toàn cầu ngày càng bị gián đoạn.

Mặt khác, EU vẫn là một điểm đến rất hấp dẫn đối với các nhà xuất khẩu Việt Nam. Với tổng GDP đạt 29 nghìn tỷ đô la (tính theo sức mua tương đương) và dân số hơn 450 triệu người tiêu dùng, EU là thị trường đơn nhất lớn nhất thế giới. Được quản lý bởi các quy tắc minh bạch và các quy định có thể dự đoán được, EU mang lại GDP bình quân đầu người hơn 43.000 đô la, theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2024, khiến nơi đây trở thành thị trường hàng đầu cho hàng hóa chất lượng cao của Việt Nam.

Thế nhưng, ngay cả khi lợi ích tăng lên, thách thức vẫn còn đó. Gần 37% doanh nghiệp được khảo sát báo cáo về sự khác biệt trong định giá hải quan, trong khi những doanh nghiệp khác cho rằng các quy định không rõ ràng, việc thực thi không nhất quán và thiếu sự thống nhất giữa các cơ quan chức năng của EU và Việt Nam. Những bất cập này hạn chế toàn bộ tiềm năng của hiệp định.

Phó chủ tịch EuroCham phụ trách vận động chính sách, Jean-Jacques Bouflet, một trong những nhà đàm phán chính của EU cho EVFTA, đã phản ánh về bản chất đang phát triển của hiệp định. “Khi chúng tôi đàm phán EVFTA, mọi điều khoản đều được thiết kế để đảm bảo cả năng suất lẫn tính toàn vẹn.

Chúng tôi đã lường trước được sự phức tạp và nỗ lực hết sức để đạt được sự cân bằng phù hợp. Nhưng việc triển khai luôn là một hành trình. Nó đòi hỏi sự điều chỉnh liên tục, những cuộc thảo luận mang tính xây dựng và một tư duy tập trung vào kinh doanh.”

Điều hướng ngoại giao thương mại

Một trong những lĩnh vực phức tạp đang diễn ra là Quy tắc Xuất xứ. Mặc dù đóng vai trò trung tâm trong việc đảm bảo ưu đãi thuế quan, nhưng chúng vẫn khó áp dụng trong thực tế. Nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam phụ thuộc vào nguyên liệu thô từ các nước thứ ba, gây khó khăn cho việc đáp ứng các tiêu chí xuất xứ. Mặc dù quy tắc cộng gộp cho phép nhập khẩu từ một số quốc gia đối tác nhất định, nhưng thủ tục giấy tờ phức tạp và chuỗi cung ứng rời rạc thường cản trở việc tuân thủ.

Phó Chủ tịch Bouflet lập luận: “Tại thời điểm này, định nghĩa chính xác về các yêu cầu mới do Hoa Kỳ áp đặt đối với cái gọi là hàng hóa 'trung chuyển' vẫn chưa rõ ràng. Sự không chắc chắn này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến các Quy tắc Xuất xứ đã được thiết lập, đặc biệt là khi nguyên liệu nhập khẩu được đưa vào các sản phẩm do Việt Nam sản xuất. Đó là lý do tại sao EuroCham tiếp tục ủng hộ việc dỡ bỏ các rào cản thương mại kỹ thuật và phi kỹ thuật, hướng dẫn rõ ràng hơn về mã HS và định giá hải quan, cũng như các khuôn khổ tham chiếu chéo trong và giữa các cơ quan hải quan.”

“Những biện pháp này rất cần thiết để bảo vệ khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng và đảm bảo doanh nghiệp có thể tự tin tiến lên phía trước. Nhìn rộng hơn, chúng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc các nền kinh tế duy trì các giá trị chung và tôn trọng các cam kết FTA hiện có, những thỏa thuận đã mang lại kết quả rõ rệt và cần tiếp tục đối thoại để phát huy hết tiềm năng, đặc biệt là trong môi trường thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp hiện nay”, ông nói thêm.

Trong bối cảnh này, Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) đã trở thành công cụ không thể thiếu đối với các doanh nghiệp trong hoạt động thương mại toàn cầu. Hiện nay, 56% doanh nghiệp tham gia khảo sát BCI của EuroCham nộp chứng từ C/O hàng tháng. Ngày càng nhiều doanh nghiệp coi đây là yếu tố quan trọng để đảm bảo tuân thủ, được hưởng ưu đãi và xây dựng niềm tin ở thị trường tiêu thụ.

Cửa ngõ cho mối quan hệ EU-Việt Nam sâu sắc hơn

Theo Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), hiện có 328 FTA đang có hiệu lực trên toàn cầu, so với chỉ 98 FTA vào năm 2000. Việt Nam đã ký kết 17 FTA, định vị mình là trung tâm của các mạng lưới thương mại khu vực và toàn cầu.

Nhân dịp kỷ niệm 5 năm EVFTA và 35 năm quan hệ ngoại giao EU-Việt Nam, trọng tâm hiện đang chuyển sang việc làm sâu sắc hơn và chuẩn bị cho tương lai quan hệ đối tác này. Hiệp định Bảo hộ Đầu tư EU-Việt Nam vẫn đang chờ phê chuẩn của một số quốc gia thành viên EU còn lại, nhưng một khi có hiệu lực đầy đủ, hiệp định này sẽ cung cấp một khuôn khổ pháp lý quan trọng để bảo vệ và khuyến khích đầu tư dài hạn của châu Âu vào Việt Nam.

Động lực cũng đang hướng tới một quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, một bước đi tự nhiên tiếp theo cho hai đối tác ngày càng thống nhất về thương mại, tính bền vững và quản trị toàn cầu.

Đại sứ EU Julien Guerrier phát biểu: "Năm năm sau, EVFTA là minh chứng cho thấy mối quan hệ đối tác thực sự hiệu quả". “Điều này đã củng cố lòng tin, thúc đẩy thương mại và mang lại lợi ích thiết thực cho cả hai bên. Tất nhiên, môi trường thương mại toàn cầu đang biến đổi, nhưng điều đó chỉ làm cho sự hợp tác liên tục của chúng ta trở nên quan trọng hơn. EU vẫn cam kết mạnh mẽ hợp tác với Việt Nam hướng tới một tương lai xanh, bền vững và thịnh vượng.”

tttbđt